Досым Сәтбаев, қазақстандық саяси
және қоғам қайраткері, саясаттанушы, публицист, баспагер. «Тәуекелдерді бағалау
тобы» консалтингтік үкіметтік емес ұйымы директоры. Саясаттану ғылымдарының
кандидаты. «Қазақстанның талдау ұйымдары альянсының» тең құрылтайшысы. «Kazakhstan
council on international relations» (Қазақстандық халықаралық қатынастар
кеңесі) президиумының мүшесі. Жеке мәдени-ағарту қоры мен «Сөз» әдеби жобасының
негізін қалаушы. «Алтын қалам» әдеби байқауының тең құрылтайшысы. Алты кітаптың
авторы.
Менің негізгі қағидам бала кезімде дзюдомен айналысқанда қалыптасты, өйткені барлық жекпе-жек түрлері дене мен жанның үйлесімділігі сияқты философияға негізделген. Барлық нәрседе үйлесімділікті сақтау қажет: жұмыста, демалыста, отбасылық өмірде, адамдармен қарым-қатынаста, өйткені кез келген теңгерімсіздік жағымсыз салдарға әкеледі. Үйлесімділік тудыратын, өзіңізге ұнайтын нәрсені жасау. Егер өзіңізді шаршағандай, белгілі бір тығырықтан тірелгендей сезінсеңіз және шекараны жылжыту керек болса, онда әрекет етіп, өмір ағымын өзгерту қажет.
Осыдан өмірдің екінші қағидасы: «Ешқашан тоқтама!». Үнемі жаңа білім, жаңа әсер алуға ұмтылу, өз мүмкіндіктеріңнің көкжиегін кеңейту.
Үшінші қағида – өз ісіңде, сөзіңде және ойыңда тәуелсіз болу.
Төртінші қағида - өзіңе ұнайтын іспен айналысуға тырысу. Жұмыс сізге ақша табуға мүмкіндік беретін хобби сияқты ләззат әкелгенде жақсы. Сонымен қатар, тапқан ақшаның бір бөлігін қоғамдағы білім мен мәдени деңгейді көтеруге байланысты жобаларға жұмсау өте күшті. Бұған кітаптар шығару, деректі фильмдер түсіру, мақалалар жариялау, білім беретін YouTube арналарын құру, жастармен жұмыс жасау және т.б.
Бұл тағы бір қағиданы тудырады - әлемді жақсы жаққа өзгерту. Өйткені, бұл әрқайсымыздың қолынан келеді, мысалы, елдің түрлі салаларындағы жергілікті өзгерістер арқылы оны өзгерту. Біреу мұны «шағын істер саясаты», біреу «еріктілік» деп атайды. Мәні маңызды емес. Ең бастысы, жеке өзіңіз үшін емес, адамдар үшін оң мультипликативті әсер ететін әрекеттер жасау.
Бірақ, егер тағы бір маңызды қағида - оптимистік болып қалу қағидасы сақталмаса, мұның бәрі мүмкін емес. Өмір өте қысқа. Және ол жаппай карнавал емес. Оның өрлеу және құлдырау кезеңдері болады. Бірақ бұл оны тек қызықтырақ етеді. Оскар Уайлд әзілдегендей: «Оптимист пен пессимисттің арасында күлкілі айырмашылық бар. Оптимист пончик көреді, пессимист тесік көреді!» Басқаша айтқанда, біреу, тіпті өз сәтсіздіктерінде өзін немесе айналасындағы әлемді өзгерту мүмкіндігін көреді, ал екіншісі депрессияға түседі. Осыған байланысты мен американдық жазушы Бенджамен Хоффтың 1982 жылы жазған «Винни-Пух Даосы» кітабын оқуды ұсынамын, онда автор әзіл-қалжың түрде Винни-Пух пен дзен-буддизмнің арасында ортақ нәрсені табуға тырысады. Өйткені, ең бастысы, алаңдататын ойлар мен қорқыныштардың сізді олардың кепіліне айналдыруға, сізді пассивтіліктің, күнделікті күйбеңдіктің, қарбаластың, бірдеңе істеуге және бір нәрсені өзгертуге құлықсыздықтың дауылына итермелеуге жол бермеу.
Сіз үшін өмірдегі ең басты нәрсе не? Сіз оған жеткілікті уақыт бөлесіз бе?
Отбасы, достар, қызықты іс-шаралар. Жоғарыда айтқанымдай, осы үш нәрсенің арасында тепе-теңдік пен үйлесімділік болса, онда сен өзіңді жайлы сезінесің.
Бүкіл отбасымыздың мақтанышы – биылғы жылы үшінші
баламыз, екінші ұлымыздың дүниеге келуі. Біздің отбасымыз тағы бір көңілді,
қызық жігітпен толыққанына қуаныштымыз. Оған бәріміз де тәнтіміз.
Мектеп оқушысы кезімде сүйіп оқитын кітаптардан көптеген құнды кеңестерді алдым.
Мәселен, маған Шыңғыс ханның: «Жасасаң – қорықпа, қорықсаң – жасама» деген кеңесі ұнады, ол тек алға ұмтылуға септігін тигізді.Немесе өмірімде көмектескен Омар Хайямның мына жолдары: «Өміріңді ақылмен өткізу үшін көп нәрсені білу керек. Алдымен екі маңызды қағиданы есте сақтаңыз. Не болса соны жегенше, аш қалғаның жақсы. Және кім болса сонымен болғанша жалғыз болғаның жақсы». Университет қабырғасында да білім алма-матер қабырғасымен аяқталмайды деген құнды кеңестер берілді. Егер аяғыңда нық тұрғың келсе, өмір бойы оқуға тура келеді. Бұл не Сократқа, не Демокритке жатқызылған ежелгі нақыл сөз сияқты: «Мен ештеңе білмейтінімді білемін». Айтпақшы, маған 90-шы жылдардың басында, мен студент болып, «Деловая неделя» газетінде саяси шолушы болып жұмыс істеген кезде таныс журналистер тағы бір құнды кәсіби кеңес берді. Күрделі нәрселер туралы күрделі академиялық тілде айту кейде көптеген адамдар мәселенің мәнін түсінуі үшін осы күрделі нәрселер туралы қарапайым тілмен айтуға тырысқаннан әлдеқайда оңай болатыны белгілі болды. Осылайша, мен бірте-бірте баяндаудың екі стилінде еркін сөйлеуді үйрендім: ғылыми -академиялық (бұл маған студент кезімде, содан кейін аспирант, содан кейін ғылым кандидаты кезінде қажет болды) және ғылыми-публицистикалық стильде, бұл әртүрлі БАҚ ынтымақтастықта көмектесті.
Достарыңыз сізді қалай сипаттайды деп ойлайсыз?
Достарым көп емес, бірақ олар менімен бірге оттан, судан, мыс құбырдан өткендер. Менің ойымша, олар мені өмірге философиялық және оптимистік көзқараспен қарайтын адам ретінде сипаттайтын еді. «Сол баяғы Мюнхгаузен» фильміндегі мына сөз маған әрқашан ұнайтын: «Сіздің бәлеңіз не екенін түсіндім. Сіз тым байсалдысыз. Ақылды жүз — әлі ақылдың белгісі емес, мырзалар. Жер бетіндегі барлық ақымақ істер осындай бетпен жасалады. Күліңіз, мырзалар, күліңіз!».
Шынайы өмірдегі сіздің сүйікті кейіпкерлеріңіз?
Мен көп адамға таңданамын. Оларды
екі топқа бөлер едім. Біріншісі – біздің өмірімізді жақсартатын жұмысын үнсіз,
эпатажсыз, дүрлікпей, бірақ тиімді және
кәсіби түрде орындайтындар немесе жарнамасыз, тек жүректің шақыруымен ерікті
жұмыс істейтіндер. Екіншісі – кез келген арманның орындалатынына, тіпті бір
адамның бұл дүниеде көп нәрсені өзгерте алатынына басқаларды сендіретіндер.
Мысалы, адам әлемді, технологиялар мен адамдардың ойлауын өзгертетін осындай
мотивация тұрғысынан маған Илон Маск ұнайды. Ол жаһандық деңгейде ойлайтын және
жаһандық әрекет ететін классикалық визионер. Неліктен мен мұндай адамдарға таң
қаламын?Өйткені олар әлдеқайда алысқа қарап, армандап қана қоймай, ақшаларын өз
армандарына жетуге жұмсайды. Маск көптеген адамдарға жаңашылдықты "жұқтырады”
және таптаурындарды бұзады.
Соғыстар мен қақтығыстар. Әрине, маған саясаттанушы ретінде ғылыми-техникалық ілгерілеудің қозғалтқышы соғыс болатынын мойындамауға болмайды. Бірақ соғыстан болған барлық шығындар мен адам өлімдерін әскери-өнеркәсіптік өндіріс аясында жасалған ғылыми жетістіктер мен жаңалықтармен салыстыруға болмайды. Соғыс - бұл көптеген жылдар бойы және көптеген ұрпақтар бойына сақталатын күшті психологиялық жарақат. Бұл кез келген мемлекет үшін кері даму. Бұл қорқынышты және оны болдырмау қажет.
Несіз күн көре алмайсыз?
Отбасысыз және балаларсыз,
кітаптарсыз, өз қызметімсіз, спортсыз және жақсы кофесіз.
Сізге ешқашан қойылмаған қандай сұраққа жауап бергіңіз
келеді?
«Өмірде
жасағым келгеннің барлығын жасап қойдым деген қорытындыға келетін сәт қашан келеді?»
Бірақ ең қызығы, егер маған бұл сұрақ қойылса, мен оған бірден жауап бере алмас
едім.